Iedere generatie kent ze. Verhalen die zo vaak worden herhaald dat ze vanzelf als waar worden aangenomen. De urban legend. Of zoals wij het noemen het broodjeaapverhaal. Het hondje in de magnetron. De moordenaar onder het bed. De drugsdealer die gratis smileys met lsd uitdeelt op schoolpleinen. Geen feit te bekennen, maar wel levendig verteld. En nog belangrijker doorverteld.
De term broodje aap is in Nederland bekend geworden dankzij het gelijknamige boek van Ethel Portnoy uit 1978. Daarin verzamelde ze moderne volksverhalen die vaak als waarschuwing of schrikbeeld functioneren. Het zijn de sprookjes van de moderne tijd. Niet om kinderen te vermaken, maar om volwassenen te laten twijfelen.
Social media heeft het broodjeaapverhaal niet uitgedoofd, maar juist versterkt. Waar het vroeger via via op verjaardagen werd verteld verspreidt het zich nu via WhatsApp groepen reels op TikTok of screenshots van vage nieuwssites. En dat gaat sneller dan ooit. De context vervaagt de bron is vaak onvindbaar, maar het verhaal blijft plakken.
In de jaren negentig draaide het vaak om lugubere of schokkende gebeurtenissen. Nu zijn het opvallend vaak medische of voedingsgerelateerde claims. Zoals het verhaal dat je kanker krijgt van ananas op een lege maag. Of dat deodorant borstkanker veroorzaakt. Of dat bepaalde E nummers in snoep neurologische schade aanrichten. Deze verhalen spelen in op onze onzekerheid en onze drang naar controle in een wereld die medisch complex en snel veranderend is.
In andere landen bestaan soortgelijke legendes. In de Verenigde Staten gaan verhalen rond over nierdieven die toeristen beroofd en bewusteloos achterlaten in een badkuip met een briefje. In Japan is er het verhaal van Kuchisake Onna een vrouw met een masker die kinderen achtervolgt en vraagt of ze haar mooi vinden. En in Latijns Amerika is La Llorona een wraakzuchtige geest die haar kinderen verloor en nu ronddoolt langs rivieren.
Wat al deze verhalen gemeen hebben is hun functie. Ze ordenen angst. Ze geven vorm aan het ongrijpbare. Ze verpakken morele boodschappen in verhalenvorm. In een tijd waarin feiten en fabels in hetzelfde lettertype op je scherm verschijnen is het broodjeaapverhaal nauwelijks van echt te onderscheiden.
Toch is het verschil voelbaar. Broodje aap verhalen hebben bijna altijd een toon van urgentie maar nooit een duidelijk herleidbare bron. Het komt van iemand die iemand kent. Het roept sterke emoties op, maar vermijdt verantwoordelijkheid. En het belooft zelden iets goeds. Het is altijd een waarschuwing een dreiging een ramp net buiten beeld.
De populariteit van deze verhalen laat zien hoe groot de behoefte aan betekenis is. Zelfs als die betekenis op drijfzand rust. We willen grip. En als feiten geen houvast meer bieden dan vult ons brein het gat op met iets wat in ieder geval klinkt als waarheid.
Misschien is dat wat broodjeaapverhalen ons uiteindelijk vertellen. Niet dat de wereld gevaarlijk is, maar dat we er niet alleen voor willen staan. Dus delen we verhalen. Ook als ze niet kloppen. Omdat het gezelliger is om bang te zijn met z’n allen dan om alleen zeker te zijn.
En voor je het weet zit je weer met een halve waarheid in je hoofd. Opgesmukt met details. Doorverteld door iemand die het echt heel zeker wist. Een perfect vers broodje aap.
Typify 