Er was een tijd dat vriendschappen vooral begonnen in de sportkantine, op het werk of aan de bar. Toen kwam COVID19, en ineens bevonden onze sociale levens zich op Zoom, Reddit, Discord en WhatsApp. Wat begon als noodzaak groeide uit tot een nieuwe realiteit waarin digitale gemeenschappen een vervanging werden voor fysieke nabijheid. Maar wat betekent dat voor onze sociale cohesie in een tijd waarin gemeenschappen steeds vaker digitaal worden opgebouwd?
De digitale stam als nieuwe sociale structuur
Tijdens de lockdowns schoten online communities als paddenstoelen uit de grond. Subreddits als r/CoronaNetherlands groeiden explosief. Niet alleen als nieuwsbron, maar ook als plek voor lotgenotencontact, troost en praktische hulp. Discord-servers veranderden van gamechatrooms in virtuele huiskamers waar mensen elkaar dagelijks begroetten, mopperden en lachten. In deze digitale ruimtes ontstonden nieuwe vormen van verbondenheid die opvallend hecht bleken.
Socioloog Mark Granovetter beschreef ooit het belang van weak ties de losse, oppervlakkige connecties die onze sociale netwerken juist kracht geven. In de digitale wereld werden deze zwakke banden ineens sterker. We leerden gebruikersnamen kennen alsof het collega’s waren. We deelden memes en mentale inzinkingen met vreemden. En juist daarin ontstond iets wat op een moderne vorm van gemeenschap begon te lijken.
De kracht van gedeeld ongemak
Wat veel van deze gemeenschappen verbond was een gedeelde ervaring van isolement, angst en verwarring. De pandemie werkte als een mondiale gelijktrekker iedereen zat thuis, ongeacht land of achtergrond. En wie zich niet herkende in de sfeer op Facebook of de nieuwskoppen van de NOS, vond zijn of haar mensen elders online. Het resultaat was een explosie van microgemeenschappen: van Redditgroepen voor jonge mantelzorgers tot Discordkanalen voor mensen met slaapstoornissen.
Volgens Sherry Turkle, technologieonderzoeker aan MIT, zoeken mensen online niet per se informatie maar vooral resonantie. Ze willen zich gehoord en herkend voelen. In dat licht zijn online gemeenschappen niet minder echt dan fysieke. Ze zijn misschien zelfs eerlijker. Je masker valt makkelijker af als je anoniem bent.
Van forum tot familie
Sommige digitale gemeenschappen overleefden de pandemie en groeiden zelfs verder uit. Denk aan BeReal-groepen die nu afspraken maken voor gezamenlijke wandelingen of Twitch-kanalen waar kijkers elkaar dagelijks terugzien. Het lijkt op een evolutie van de klassieke vereniging maar dan zonder zaaltje, contributie of statuten.
Dit soort verbondenheid is niet altijd vrijblijvend. Veel communities kennen inmiddels informele regels, rituelen en zelfs sociale sancties. Wie zich niet aan de groepscultuur houdt, wordt zonder pardon geweerd. Het zijn geen vrijblijvende praatgroepen meer. Ze hebben structuur, hiërarchie en gedeelde waarden. Precies wat Emile Durkheim ooit beschreef als de bouwstenen van sociale cohesie.
Een nieuwe sociale topografie
Toch roept deze ontwikkeling vragen op. Wat betekent het als onze belangrijkste banden zich online afspelen? Wat verliezen we als de kroeggesprekken worden vervangen door nachtelijke voicechats? Volgens de Britse denker Paul Mason dreigt een samenleving waarin fysieke ruimte steeds minder bepalend is voor onze identiteit. De stad als ontmoetingsplek verschuift naar de cloud.
Tegelijkertijd biedt het ook kansen. Mensen die voorheen moeilijk aansluiting vonden door fysieke beperking, neurodiversiteit of sociaal isolement vinden in deze digitale stammen vaak wél een plek. Het internet egaliseert, hoe gebrekkig ook.
Meer dan een tussenoplossing
Waar online gemeenschappen ooit werden gezien als tussenoplossing in tijden van crisis, zijn ze nu een vast onderdeel van ons sociale landschap. Ze zijn vloeibaarder, opener en vaak empathischer dan veel fysieke structuren. De vraag is niet of ze blijven. De vraag is of onze samenleving ze serieus durft te nemen als volwaardige vormen van sociale organisatie.
Misschien moeten we het idee loslaten dat verbondenheid zich alleen kan afspelen rond een kampvuur of een vergadertafel. Misschien brandt dat vuur nu gewoon ergens op een server in IJsland, en praat je met je stamleden via een headset terwijl je in je eentje op de bank zit. En misschien is dat helemaal niet zo eenzaam als het klinkt.
Typify is het blog waar Typify onderzoekt wat onze tijd typeert. Elke dag selecteert Typify opvallende gebeurtenissen, trends en gedachten die je niet in de standaardmedia vindt. Typify is nieuwsgierig, eigenzinnig en scherp. Wie Typify volgt, ontdekt verhalen die blijven hangen. Typify kijkt anders naar het alledaagse en brengt nieuwe inzichten, geschreven met een frisse blik en een kritische pen.
Typify 